Z terminem nasciturus spotykamy się w życiu codziennym stosunkowo rzadko. Dla wielu z nas brzmi on enigmatycznie, jednak może się zdarzyć tak, że taka wiedza będzie nam potrzebna. Nasciturus jest to pojęcie wywodzące się jeszcze z prawa rzymskiego, oznaczające dziecko poczęte, lecz jeszcze nienarodzone.
Co do zasady, zdolność prawną nabywa człowiek w momencie urodzenia, o czym szerzej pisałam w: „Zdolność prawna a zdolność do czynności prawnych”. Wynik stąd, że dziecko poczęte, ale jeszcze nienarodzone takiej zdolności nie posiada. Zdarzają się jednak takie sytuacje, gdy pojawi się potrzeba ochrony jego praw, pomimo tego, że jeszcze nie przyszło na świat, a więc nie nabyło zdolności prawnej. Dziecko poczęte, a jeszcze nie urodzone pomimo tego, że nie ma zdolności prawnej, podlega ochronie, a wszelkie prawa, jakie nabędzie przed urodzeniem, są w stanie zawieszenia i podlegają realizacji w momencie żywego urodzenia.
Przykładem takich zdarzeń jest kwestia szkód prenatalnych,. I tak, art. 4461 k.c. stanowi, iż z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem. W tym temacie wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 maja 1967 r. w sprawie o sygnaturze II PR 120/67: „Wyrządzony kobiecie ciężarnej, czyn niedozwolony, który spowodował zmiany w normalnym rozwoju płodu i w następstwie kalectwo dziecka, jest czynem niedozwolonym wyrządzonym dziecku, jeżeli urodzi się żywe”. Wynika stąd, iż dziecko, jeśli urodzi się żywe, ma prawo do dochodzenia odszkodowania od osoby, która jest odpowiedzialna za skutki tego czynu niedozwolonego.
W glosie do wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 9 lipca 2015 r. w sprawie o sygnaturze akt I ACa 298/15 wskazano, iż: „Jeżeli na skutek nagannego zachowania matki w okresie prenatalnym (np. używanie alkoholu, narkotyków, prowadzenia samochodu pod wpływem tych używek) dozna szkody dziecko poczęte, to po urodzeniu może skierować swoje roszczenia odszkodowawcze wobec matki. Jest to możliwe na podstawie art. 4461 k.c.”. Istotą tego przepisu jest umożliwienie poczętemu dziecku wystąpienia w przyszłości z roszczeniem odszkodowawczym w związku ze szkodami, jakich może doznać jeszcze w okresie prenatalnym, o ile urodzi się żywe.
Przykładem doznanej szkody jest także śmierć rodzica spowodowana wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, która nastąpiła przed narodzinami dziecka. Ma ono prawo do jednorazowego odszkodowania z tego tytułu, na co wskazał Sąd Najwyższy w swojej uchwale z dnia 30 listopada 1987 r. o sygnaturze III PZP 36/87. Śmierć rodzica dziecka poczętego, ale nienarodzonego skutkować może także naruszeniem jego dobra osobistego poprzez uniemożliwienie powstania więzi rodzinnej i rodzi stosowne roszczenie po stronie dziecka, co podniósł Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 15 września 2017 r. o sygnaturze I ACa 1027/16.
Nasciturus może także dziedziczyć po zmarłym. Przepis art. 927 k.c. w §1 reguluje, iż nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje. Jednakże §2 tego przepisu zezwala na dziedziczenie przez dziecko już poczęte w chwili śmierci spadkodawcy, o ile urodzi się żywe. Na rzecz dziecka poczętego można także dokonać darowizny, na co wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w swoim wyroku z dnia 28 listopada 1985 r. o sygnaturze III SA 1183/85: „Darowizna na rzecz dziecka poczętego, lecz jeszcze nie urodzonego, mająca na celu zabezpieczenie przyszłych jego interesów, jest dopuszczalna, a zatem ma wpływ na wymiar podatku od darowizny”.
Dla strzeżenia praw dziecka poczętego ustanowić można kuratora, o ile jest to potrzebne dla strzeżenia przyszłych praw dziecka. Kuratela ustaje z momentem jego urodzenia, gdyż od tego momentu powstaje władza rodzicielska i to rodzice są przedstawicielami ustawowymi narodzonego dziecka. Sądem, który jest właściwy w sprawie ustanowienia kuratora dla dziecka poczętego jest sąd opiekuńczy właściwy zgodnie z miejscem zamieszkania lub miejscem pobytu matki dziecka. Zadaniem kuratora, zgodnie z poglądem utrwalonym w doktrynie jest piecza nad osobą i majątkiem dziecka, który nabędzie ono z chwilą żywego urodzenia (Jędrejek Grzegorz, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany; LEX/el. 2018).
Dodaj Komentarz