News Prawo Spadkowe

Nowe przepisy o zarządzie sukcesyjnym

Nowe przepisy o zarządzie sukcesyjnym
5/5 - (9 votes)

Z dniem 25 listopada 2018 r. w życie weszły przepisy o zarządzie sukcesyjnym (ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej). Z chwilą śmierci osoby fizycznej jej prawa i obowiązki nabywają spadkobiercy. W przypadku gdy w skład spadku nie wchodzi przedsiębiorstwo – sprawa wydaje się być prosta, bowiem stosujemy wówczas przepisy Kodeksu cywilnego (zob. więcej dział „Prawo spadkowe” na naszym portalu). Natomiast, gdy zmarły był przedsiębiorcą jednoosobowym wpisanym do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) – stosujemy przepisy nowej ustawy o zarządzie sukcesyjnym, wzbogacające element spadkobrania o powiernika, nazwanego zarządcą sukcesyjnym przedsiębiorstwa.

Powody wprowadzenia regulacji ustanawiającej zarząd sukcesyjny

Z pewnością konieczność wprowadzenia tej regulacji wynika z tego, że wraz ze śmiercią spadkodawcy, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, domena przedsiębiorstwa przechodzi w częściach (określonych ustawą lub testamentem) na spadkobierców, co nie raz rodziło konflikty między właścicielami w kwestii zarządu przedsiębiorstwem, a w konsekwencji – ruinę przedsiębiorstwa. Choć w świetle nowych przepisów powołanie powiernika nie jest niezbędne, pozwala utrzymać płynność przedsiębiorstwa spadkodawcy tak długo, aż w sposób definitywny ukształtuje się sytuacja spadkowa spadkobierców, a w szczególności – aż dojdą do porozumienia co do kontynuacji prowadzenia przedsiębiorstwa zmarłego. Tym samym nowa ustawa reguluje zasady tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy, wprowadzając do prawa polskiego instytucję „przedsiębiorstwa w spadku”.

Przedsiębiorstwo w spadku – co to takiego?

Przedsiębiorstwo w spadku obejmuje składniki niematerialne i materialne przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, stanowiące mienie przedsiębiorcy w chwili jego śmierci. Przykładem tego mogą więc być ruchomości lub nieruchomości przedsiębiorcy – takie jak maszyny produkcyjne, lokal własnościowy, w którym prowadził swoją działalność, czy też samochody. Przy tych ostatnich należy zwrócić szczególną uwagę na umowę leasingu. Przedmioty leasingowane nie wchodzą w skład przedsiębiorstwa w spadku z uwagi na fakt, że nie stanowią one własności przedsiębiorcy – ma on jedynie prawo korzystania z nich.

Uwaga! Jeżeli w chwili śmierci przedsiębiorcy przedsiębiorstwo stanowiło w całości mienie przedsiębiorcy i jego małżonka, przedsiębiorstwo w spadku obejmuje całe to przedsiębiorstwo!

Właściciel przedsiębiorstwa w spadku

Przepisy o zarządzie sukcesyjnym odnoszą się do sytuacji powstałej od chwili otwarcia spadku do sfinalizowania wszystkich kwestii związanych z nabyciem spadku przez spadkobierców. Nie można jednak powiedzieć, że przedsiębiorstwo nie ma w tym czasie właściciela, bądź wskazać jako właściciela przedsiębiorstwa zarządcę sukcesyjnego (pełni on bowiem jedynie funkcje powiernicze).

Zastanawiasz się czym jest otwarcie spadku? Dowiesz się tego klikając tutaj!

Wreszcie właścicielem przedsiębiorstwa w spadku jest osoba, która nabyła składniki materialne i niematerialne przedsiębiorstwa zgodnie z prawomocnym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia albo europejskim poświadczeniem spadkowym na podstawie powołania do spadku z ustawy albo z testamentu, albo nabyła przedsiębiorstwo bądź udział w przedsiębiorstwie na podstawie zapisu windykacyjnego. Drugą kategorią właścicieli spadku jest małżonek przedsiębiorcy (któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie spadku), trzecią zaś – osoby, które nabyły przedsiębiorstwo bezpośrednio od wyżej wymienionych.

Przeczytaj również: „Testament a zapis – jak ofiarować najbliższym konkretne przedmioty na wypadek naszej śmierci?”

Właściciel (właściciele) przedsiębiorstwa ponosi ryzyko prowadzenia działalności przez zarządcę sukcesyjnego. Toteż bierze on udział w zysku i stratach. Zarządca zaś ma obowiązek wydać zyski i zarachować straty na rachunek ekonomiczny spadkobierców.

Wybór zarządcy sukcesyjnego

Ustanowienie zarządcy sukcesyjnego składa się z trzech etapów:

  1. powołania zarządcy,
  2. wyrażenia zgody przez zarządcę na sprawowanie tej funkcji oraz
  3. wpisu do CEIDG.

Ponadto chwila ustanowienia zarządcy jest różna w zależności od tego, w jaki sposób zarządca jest powołany (może być on powołany albo przez spadkodawcę – przedsiębiorcę albo przez spadkobierców).

W związku z tym jeżeli zarządcę sukcesyjnego wybrał przedsiębiorca, zarząd sukcesyjny jest ustanawiany z chwilą jego śmierci. Natomiast w przypadku, gdy zarządcę sukcesyjnego wybrali spadkobiercy przedsiębiorcy – zostaje on ustanowiony z chwilą wpisu do CEIDG.

Zarząd sukcesyjny obejmie zobowiązanie do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz umocowanie do czynności sądowych oraz pozasądowych, związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku. Zarządca ma bowiem zdolność do czynności prawnych ukształtowaną w taki sposób, że jego czynności wywierają skutek odnośnie przedsiębiorstwa i przechodzą na właścicieli. Mówiąc inaczej, działa on we własnym imieniu, lecz na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku.

Kto może być zarządcą sukcesyjnym?

Przede wszystkim zarządcą sukcesyjnym może być osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych, wobec której nie orzeczono zakazu prowadzenia przedsiębiorstwa. Mogą to być przede wszystkim osoby z kręgu spadkobierców – dzieci zmarłego (także dzieci pozamałżeńskie), małżonek… nie ma w tym zakresie ograniczeń. Warto podkreślić, że przepisy o zarządzie sukcesyjnym nie przewidują łącznego zarządu sukcesyjnego, tzn. że zarządca może być tylko jeden w danym momencie czasowym. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, by doszło do zmiany zarządcy.

Zarząd sukcesyjny – wpis do CEIDG

Wpis zarządcy sukcesyjnego powinien być dokonany w CEIDG, a złożenie takiego wniosku nie podlega żadnym opłatom.

Zarząd sukcesyjny ustanowiony przez przedsiębiorcę

Przedsiębiorca ma dwie opcje aby powołać zarządcę:

  • przez wskazanie określonej osoby (np. syna przedsiębiorcy lub jednego z zaufanych pracowników), albo
  • poprzez zastrzeżenie takiego uprawienia dla prokurenta.

W tym przypadku nie wymaga się szczególnej formy dla ustanowienia zarządcy – wystarczające jest bowiem oświadczenie spadkodawcy w zwykłej formie pisemnej. Sam zarządca natomiast powinien wyrazić zgodę na pełnienie funkcji – w tej samej formie.

Zarząd sukcesyjny ustanowiony przez następców prawnych przedsiębiorcy

Do powołania zarządcy sukcesyjnego wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie spadku większy niż 85%. Wobec tego, np. gdy mamy 3, 4… spadkobierców dziedziczących w częściach równych, do ustanowienia zarządcy potrzebna jest jednomyślność! W praktyce więc zasada ta zaktywizuje się dopiero, gdy do dziedziczenia dojdzie minimum 7 spadkobierców.

W pierwszej kolejności wskazać trzeba małżonka przedsiębiorcy. Małżonek zostaje uprawniony do powołania zarządcy sukcesyjnego, jednakże pod jednym warunkiem – musi przysługiwać mu udział w spadku. Jeżeli więc przedsiębiorca sporządził testament i pominął w nim małżonka – nie może być on czynnie legitymowany do wskazania zarządcy.

Zarządcę może powołać również spadkobierca ustawowy, który przyjął spadek. Będzie to możliwe nawet wtedy, gdy tylko on przyjął spadek, a inni spadkobiercy nie złożyli jeszcze takiego oświadczenia. Podobnie będzie także w przypadku spadkobiercy testamentowego albo zapisobiercy windykacyjnego. Z kolei po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo po wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego, zarządcę sukcesyjnego może powołać wyłącznie właściciel przedsiębiorstwa w spadku.

Przede wszystkim dla ustanowienia zarządcy sukcesyjnego przez następców prawnych przedsiębiorcy niezbędne jest zachowanie formy aktu notarialnego dla oświadczenia powołującego oraz zgody wszystkich osób uprawnionych. Powołanie i wpis zarządcy do CEIDG powinny nastąpić w ciągu 2 miesięcy od śmierci przedsiębiorcy.

Wreszcie warto w tym miejscu wskazać, że do momentu powołania zarządcy sukcesyjnego prawdopodobni spadkobiercy zmarłego przedsiębiorcy uprawnieni są do dokonywania czynności zachowawczych (polegających na zabezpieczeniu majątku) na rzecz przedsiębiorstwa. W ramach tej kategorii czynności mogą więc np. zaspokajać wymagalne roszczenia oraz przyjmować należności od kontrahentów…

Jakie zmiany niesie za sobą zarząd sukcesyjny?

Wraz z ustanowieniem zarządcy sukcesyjnego, zmianie ulegnie firma przedsiębiorcy. Otrzyma bowiem oznaczenie „w spadku”. Zarządca, jak już wyżej zdążyłam wspomnieć, obejmie zaś zobowiązanie do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz umocowanie do czynności sądowych oraz pozasądowych, związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku. Jest on więc w pełni umocowany do reprezentowania przedsiębiorstwa wobec osób trzecich, a funkcji tej spadkobiercy nie mogą mu ograniczyć umową – jego obowiązki i umocowania mają charakter ustawowy.

Również umowy handlowe podpisane przez zmarłego przedsiębiorcę nie wygasają z powodu jego śmierci. Jeżeli zarządca sukcesyjny został powołany, może płynnie kontynuować ich wykonywanie. Podobnie będzie w przypadku obowiązków zmarłego jako pracodawcy względem pracowników przedsiębiorstwa.

Przepisy o zarządzie sukcesyjnym – odwołanie i wygaśnięcie

Zarządcę sukcesyjnego może odwołać ten, kto znajduje się w katalogu podmiotów uprawnionych do jego powołania. Jako że jest to stosunek zaufania (spadkobiercy bowiem ponoszą ryzyko prowadzonej przezeń działalności), warunki odwołania zarządcy są dużo mniej restrykcyjne. Tak też dla odwołania zarządcy sukcesyjnego wystarczy zgoda więcej niż 50% spadkobierców.

Zarządca może również sam zrezygnować z pełnienia funkcji. Gdy został powołany przez przedsiębiorcę – musi złożyć mu stosowne oświadczenie w formie pisemnej, a jeżeli przez spadkobierców lub przedsiębiorca zmarł – rezygnacji powinien dokonać przed notariuszem.

Zarząd sukcesyjny wygasa z mocy prawa w następujących przypadkach:

  • gdy w ciągu 2 miesięcy od śmierci przedsiębiorcy nikt nie przyjął spadku,
  • stwierdzono nabycie przedsiębiorstwa w spadku przez jedynego spadkobiercę albo zapisobiorcę windykacyjnego,
  • jedna osoba nabyła całe przedsiębiorstwo w spadku (np. wniesiono je w całości aportem do spółki),
  • w ciągu miesiąca od wykreślenia zarządcy sukcesyjnego z CEIDG nie powołano kolejnego zarządcy,
  • ogłoszono upadłość przedsiębiorcy (podczas gdy postępowanie upadłościowe zostało wszczęte jeszcze za życia przedsiębiorcy),
  • nastąpi dział spadku między spadkobierców, którzy przyjęli spadek, w którego skład weszło przedsiębiorstwo.

Co do zasady zarząd sukcesyjny wygasa również z upływem 2 lat od śmierci spadkodawcy – ustawodawca uznał, że jest to czas wystarczający na uporanie się ze sprawami spadkowymi przez następców prawnych przedsiębiorcy. Jednakże z ważnych względów sąd może przedłużyć ten okres do 5 lat. Po wygaśnięciu zarządu, właściciele przedsiębiorstwa muszą przejąć inicjatywę w zakresie zarządzania przedsiębiorstwem.

Marta Bieńkiewicz

Dodaj Komentarz

Zostaw komentarz