Bez kategorii Prawo Spadkowe Zachowek

Obniżenie wysokości zachowku. Czy jest to możliwe?

Obniżenie wysokości zachowku
5/5 - (8 votes)

Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy należy się co do zasady połowa wartości udziału spadkowego, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Jeżeli zaś uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jest osobą małoletnią (tj. taką która nie ukończyła 18 r. ż.) – 2/3 wartości udziału spadkowego. Przy majątku spadkowym o dużej wartości, wysokość zachowku może więc opiewać na niebagatelne kwoty. Ma to szczególne znaczenie w przypadku dziedziczenia nieruchomości, której z różnych przyczyn spadkobierca nie chce sprzedać (np. zamieszkuje w odziedziczonym domu). Wówczas mało kto dysponuje środkami w gotówce, dzięki którym mógłby dokonać natychmiastowej spłaty uprawnionego. Czy obniżenie wysokości zachowku jest możliwe? Jeżeli zaś tak – to w jakich okolicznościach? O tym dowiesz się z poniższego wpisu.

  Czytaj również: „Jak obliczyć wysokość zachowku – krok po kroku”  

Podważenie wskazanego przez uprawnionego ułamka wartości udziału spadkowego

Pierwszą kwestią, przy której należy rozważyć obniżenie wysokości zachowku jest określenie ułamka wartości udziału spadkowego przez uprawnionego. Jak wynika ze wstępu do wpisu – wyższy zachowek przysługuje osobom trwale niezdolnym do pracy oraz małoletnim.

Tak jak co do małoletniości raczej nie sposób doszukiwać się nieprawidłowości  – 2/3 wartości udziału spadkowego przysługuje osobie, która nie ukończyła osiemnastu lat w chwili otwarcia spadku (zob. Otwarcie spadku), tak trwała niezdolność do pracy może budzić pewne kontrowersje.

W Internecie często natrafiam na „wskazówki’, zgodnie z którymi do grupy osób trwale niezdolnych do pracy zaliczają się emeryci i renciści. Jednakże, co warto podkreślić – przejście na wcześniejszą emeryturę przez uprawnionego nie gwarantuje wyższej wysokości zachowku. Wówczas obniżenie wysokości zachowku będzie możliwe do zasadniczej wartości udziału spadkowego, tj. 1/2. Podobnie fakt przyznania renty nie jest pewnym wyznacznikiem. Osoba, która z powodu naruszenia sprawności organizmu została uznana za częściowo niezdolną do wykonywania zatrudnienia, nie może być traktowana w sposób uprzywilejowany w kwestii zachowku. Chodzi tu więc o całkowitą i niebudzącą szans poprawy niezdolność do pracy, która powinna istnieć w chwili otwarcia spadku. Wobec tego, gdy niezdolność ta powstała później – choćby i  krótkim odstępie czasu od śmierci spadkodawcy – wysokość zachowku będzie plasować się na niższym poziomie.

Obniżenie wysokości zachowku a kwestionowanie wartości majątku spadkowego

Obniżenie wysokości zachowku jest możliwe również w sytuacji, gdy wykażemy, że wartość majątku spadkowego jest niższa niż ta, którą wskazał uprawniony obliczając wysokość swego roszczenia. Najprostszą do udowodnienia będzie pomyłka uprawnionego co do przedmiotów wchodzących w skład spadku. Np. jeżeli do majątku spadkowego doliczył wartość samochodu, który spadkobierca zakupił samodzielnie z własnych oszczędności, jeszcze przed śmiercią spadkodawcy. W takim przypadku należy wykazać swój tytuł prawny do rzeczy – chociażby dowód zakupu. Jeżeli jednak podobny błąd nie nastąpił, a uprawniony zawyżył szacunkową wartość majątku – konieczna może okazać się opinia biegłego sądowego. Zawsze można podeprzeć się także na prywatnej opinii rzeczoznawcy.

Również, gdy spadkobierca poczynił nakłady finansowe na majątek spadkodawcy możliwe jest obniżenie wysokości zachowku, której dochodzi uprawniony. Np. jeden z trzech synów pokrył w całości koszty remontu dachu oraz systemu grzewczego w domu ojca. Ojciec zaś z wdzięczności uczynił go jedynym spadkobiercą. Wówczas sąd orzekając o wysokości zachowku, na wniosek zobowiązanego do zapłaty zachowku, powinien uwzględnić poniesione przez spadkobiercę wydatki.

Obliczenie wysokości zachowku a koszty wychowania

Ta możliwość aktualizuje się w przypadku zstępnych (dzieci, wnuków itd.) spadkodawcy uprawnionych do zachowku. Wówczas na należny im zachowek zalicza się poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego. Dzieje się tak, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą danym środowisku.

Przy obliczaniu przeciętnej miary ww. kosztów należy wziąć pod uwagę sytuację majątkową rodziny, w której do poniesienia owych kosztów doszło oraz rozmiary tych kosztów. Każda sytuacja będzie więc rozpatrywana oddzielnie. Jako przykład myślę, że można wskazać chociażby płatne zagraniczne studia jednego dziecka sponsorowane przez rodziców – niezbyt zamożnych rolników. Zwłaszcza wtedy, gdy pozostałe dzieci z uwagi na sytuację majątkową rodziców oraz konieczność pomocy w gospodarstwie zakończyły swoją edukację na poziomie szkoły średniej.

  UWAGA! Obniżenie wysokości zachowku nastąpi jedynie w przypadku nadwyżki kosztów poniesionych na wychowanie oraz wykształcenie zstępnego. Nie są to więc pełne koszty, które poniósł spadkodawca!

Obniżenie wysokości zachowku a odsetki

Nie tak dawno na łamach portalu ukazał się artykuł, w którym pisałam o możliwości naliczenia odsetek od zachowku. Nie będę więc przytaczać tu całej problematyki tego zagadnienia, a jeżeli jesteś ciekawy – zachęcam do lektury Odsetki do zachowku. Wskazać jednak należy, że w polskim systemie nie wytworzyła się jednolita praktyka co do określenia daty, od której odsetki są naliczane. W gestii spadkobiercy zobowiązanego do zapłaty zachowku leży więc powoływanie się przed sądem na najkorzystniejszą dlań opcję, którą stanowi data wyrokowania w sprawie zapłaty zachowku.

Pomniejszenie zachowku o zapisy windykacyjne i darowizny

Zgodnie z art. 997 Kodeksu cywilnego, zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego.

Wyżej wspomniany przepis nakazuje zaliczyć na poczet zachowku wszystkie darowizny otrzymane od spadkodawcy, z wyjątkiem tych, które są zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach (np. biżuteria jako prezent urodzinowy). Nie bierze się tu pod uwagę czasu ich dokonania – toteż niezależnie od tego czy darowizna została otrzymana rok przed śmiercią spadkodawcy, czy też 20 lat – jej wartość, obliczona według stanu z chwili jej dokonania, a cen z chwili ustalania zachowku, spowoduje obniżenie wysokości zachowku.

Na krótkie wyjaśnienie zasługuje także zdanie drugie ww. przepisu, dotyczące darowizn dokonanych na rzecz wstępnego uprawnionego do zachowku. Najlepszym przykładem obrazującym tę relację jest uprawnienie wnuka spadkodawcy do zachowku. Przy obliczeniu wysokości przysługującego mu prawa, wnuk powinien rozważyć nie tylko wartość otrzymanych od dziadka darowizn, ale również tych, które otrzymali jego rodzice.

Obniżenie wysokości zachowku a całkowite pozbawienie uprawnienia do zachowku

Omawiając obniżenie wysokości zachowku nie sposób pominąć sytuacji, w których zstępny, małżonek lub rodzic spadkodawcy będzie całkowicie pozbawiony tego prawa. Będzie tak w przypadku stwierdzenia niegodności dziedziczenia (zob. Kiedy spadkobierca jest niegodny dziedziczenia?) oraz wydziedziczenia (zob. Kiedy można wydziedziczyć spadkobiercę i jak to zrobić?).

Ponadto, uprawniony nie może egzekwować swojego prawa w przypadku przedawnienia roszczenia o zachowek (zob. Przedawnienie roszczenia o zachowek).

Marta Bieńkiewicz

Dodaj Komentarz

Zostaw komentarz