W poprzednich wpisach o tematyce związanej z prawem spadkowym wielokrotnie pojawiał się termin „otwarcie spadku”. Z dzisiejszego wpisu dowiesz się co ten termin oznacza, kiedy mamy do czynienia z otwarciem spadku i jakie rodzi konsekwencje.
Kiedy następuje otwarcie spadku?
Przepisy kodeksu cywilnego definiują otwarcie spadku bardzo skrótowo. Zgodnie z art. 924 k.c. spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Tym samym stwierdzić należy, że polski ustawodawca nie zezwala na otwarcie spadku po osobie żyjącej. Nie ma od tej zasady żadnego wyjątku!
Samą chwilę śmierci definiuje już inna ustawa, wskazując na tzw. śmierć mózgową, polegającą na trwałym i nieodwracalnym ustaniu funkcji pnia mózgu (art. 9 ust. 1 ustawy z 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów). Dokumentem potwierdzającym taką okoliczność jest akt zgonu, wystawiony na podstawie karty zgonu.
Istnieją też przypadki, w których powyższe kryterium jest niemożliwe do określenia. Mamy z nimi do czynienia zasadniczo w dwóch sytuacjach prawnych. Pierwsza – gdy mimo braku ciała danej osoby, jesteśmy w stanie stwierdzić, iż jej śmierć nastąpiła niewątpliwie (np. w wyniku wybuchu). Druga – gdy mamy do czynienia z zaginięciem osoby na czas wskazany w ustawie (art. 29 – 30 k.c.). Sąd ma wówczas kompetencję do stwierdzenia zgonu osoby lub uznania jej za zmarłą. Postanowienie w tym przedmiocie będzie zawierać oznaczenie chwili śmierci, a ta określać będzie moment otwarcia spadku. Podłożem tego działania jest dbałość o bezpieczeństwo oraz pewność obrotu prawnego.
Otwarcie spadku – następstwa prawne
Z chwilą otwarcia spadku dochodzi do nabycia spadku przez spadkobierców, w konsekwencji czego przejmują oni prawa i obowiązki zmarłego. Co ważne, dziedziczyć może tylko osoba, która pozostawała przy życiu w momencie śmierci spadkodawcy. Krąg spadkobierców określa testament albo ustawa – gdy spadkodawca nie dokonał samodzielnie rozrządzenia na wypadek śmierci, lub gdy takowe posiada wady skutkujące jego nieważnością.
Zastanawiasz się jak ustalić krąg spadkobierców? Koniecznie zapoznaj się z artykułem ”Kto jest spadkobiercą czyli kolejność dziedziczenia”!
Konsekwencją otwarcia spadku jest także określenie osób uprawnionych do zachowku. Jeżeli zmarły nie pozostawił po sobie testamentu, uprawniony od chwili otwarcia spadku będzie mógł dochodzić uzupełnienia zachowku od zapisobierców windykacyjnych oraz obdarowanych przez spadkodawcę.
Roszczenie o zachowek może ulec przedawnieniu. Jeżeli chcesz wiedzieć więcej, zob. też: „Przedawnienie roszczenia o zachowek”!
Poza spadkobraniem w klasycznej formie, możliwym jest następstwo prawne po osobie zmarłej pod tzw. tytułem szczególnym. Otwarcie spadku ma w takim przypadku doniosły charakter dla zapisów windykacyjnych. W testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu windykacyjnego z chwilą otwarcia spadku (Art. 981(1) k.c.). Zapisobierca ma więc de facto uprawnienia spadkobiercy, ale tylko co do jednej, skonkretyzowanej rzeczy.
Otwarcie spadku – początek biegu terminów
Otwarcie spadku ma także wiele innych konsekwencji temporalnych na gruncie prawa spadkowego. Będzie to:
- Przedawnienie roszczenia o uzupełnienie zachowku. Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.
- Uznanie spadkobiercy niegodnym dziedziczenia. Z żądaniem uznania niegodności dziedziczenia może wystąpić każdy, kto ma w tym interes w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności. Nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku.
- Powołanie się na nieważność testamentu. Na nieważność testamentów nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.
- Wyłączenie małżonka od dziedziczenia. Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy. Żądanie to winno być uzasadnione, lecz spadkodawca nie dożył rozstrzygnięcia w tym przedmiocie. Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia wraz z małżonkiem. Termin wytoczenia powództwa o wyłączenie wynosi sześć miesięcy. Liczy się od dnia w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej niż rok od otwarcia spadku.
Dodaj Komentarz