Umowa pożyczki

Umowa pożyczki w języku potocznym często jest mylona z umową najmu czy użyczenia. Tak naprawdę wszystkie te umowy nieco różnią się od siebie, o czym warto wiedzieć w kontekście dalszych rozważań.

Użyczenie jest co do zasady nieodpłatne. W dodatku zobowiązujemy się oddać tę samą rzecz, a nie taką samą – jaka jest różnica? Jeżeli pani Basia użyczy nam niebieski parasol, który zakupiła na rynku toruńskim cztery lata temu, to aby wywiązać się z umowy, powinniśmy oddać dokładnie ten parasol, a nie podobny. Umowa pożyczki, która już może (chociaż nie musi) być odpłatna, wymaga jedynie aby oddać taki sam „model” parasola, który równie dobrze mogliśmy zakupić wczoraj, a w przypadku gdy niemożliwe jest kupienie takiego samego – to podobny jakościowo.

Dlatego zwykle umowę pożyczki stosuje się do rzeczy, które łatwo zastąpić – pieniędzy, cukru, soli, karmy dla zwierząt, a dla parasola czy kapelusza, który niesie za sobą jakiś ładunek emocjonalny – lepsze będzie użyczenie.

Jeżeli natomiast zależałoby nam na tym, by zwrócona została rzecz identyczna i za opłatą, co poniekąd łączy cechy użyczenia i pożyczki, to dochodzi do umowy najmu. Nająć możemy strój na bal karnawałowy, namiot w wypożyczalni sprzętu turystycznego i tym podobne przedmioty – zobowiązani jesteśmy do ich zwrotu, a korzystamy z nich za opłatą. W sposób klarowny różnice te podsumuje tabela:

Umowa ta nie wymaga zachowania szczególnej formy tylko do pewnej kwoty – od tysiąca złotych wymagana jest już forma dokumentowa. Konsekwencją niedochowania tej formy jest nieważność ad probationem, szczególnie bolesna dla strony udzielającej pożyczki, gdyż powoduje ona ograniczenia dowodowe (art. 74 § 1 KC). W przypadku zawarcia umowy pożyczki na kwotę większą niż tysiąc złotych w formie ustnej, niedopuszczalne jest przeprowadzenie dowodu ze świadków lub z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. W praktyce może to oznaczać całkowitą niemożność udowodnienia zawarcia takiej umowy i odzyskania pożyczonych przez wierzyciela środków.

Jak już wspominałem na wstępie, umowa pożyczki może być odpłatna bądź nie. Zwykle jeżeli dochodzi do zawarcia umowy odpłatnej, to odpłatność jest określona za pomocą odsetek – nie jest to jednak jedyna możliwość. Strony mogą również umówić się wprost, że Jan Kowalski pożycza Adamowi Nowakowi kwotę 2000 złotych, a oddaje o sto złotych więcej maksymalnie po roku – czyli odpłatność jest podana za pomocą konkretnej kwoty.

Ma to również znaczenie w kontekście pożyczki, której przedmiotem jest coś innego niż pieniądz – np. ziarno, które jeden rolnik pożyczy drugiemu. W tym przypadku, jeżeli umówią się na pożyczkę odpłatną – w wysokości konkretnej kwoty pieniężnej lub konkretnej, dodatkowej ilości ziarna, trudno mówić o oprocentowaniu takiej umowy. Co ciekawe, Kodeks Cywilny nie stoi na przeszkodzie, by umowa pożyczki tony ziarna była oprocentowana, przykładowo 5% w skali roku. Jednakże jest to raczej wyjątek od reguły i swoista ciekawostka – treść takiej umowy przypominałaby bardziej zadanie matematyczne z podstawówki, niż coś na co faktycznie możemy się natknąć.
Jak należy rozumieć prawa i obowiązki stron przy takiej umowie? Osoba udzielająca pożyczki zobowiązana jest w określonym w umowie terminie wydać rzecz oznaczoną co do gatunku lub sumę pieniężną pożyczkobiorcy. Jeżeli w umowie nie został określony taki termin, to posiłkujemy się przepisem ustawy (art. 455 KC) – świadczenie powinno zostać wykonane niezwłocznie, po wezwaniu dłużnika do jego wykonania. Dodatkowo jeżeli chodzi o obowiązki, pożyczający odpowiada za wady fizyczne i prawne rzeczy – jednakże tylko w sytuacji, gdy pożyczkobiorca o nich nie wiedział lub z łatwością nie mógł się o nich dowiedzieć. Zakładając, że nie mógł, to pożyczkodawca odpowiada za szkodę, którą wyrządził nie informując drugiej strony o wadach rzeczy.

Natomiast prawem pożyczkodawcy jest odstąpienie od umowy w dwóch przypadkach – jeżeli pożyczkobiorca nie upomni się przez pół roku o wykonanie świadczenia (następuje przedawnienie roszczenia), albo gdy jego stan majątkowy powoduje uzasadnioną wątpliwość co do zwrotu pożyczki – ponownie pod zastrzeżeniem, że pożyczkodawca wcześniej o tym nie wiedział i nie mógł się z łatwością dowiedzieć. Ma to zastosowanie zwłaszcza w sytuacji, gdy między podpisaniem umowy a wydaniem rzeczy, nastąpiło znaczne pogorszenie kondycji finansowej pożyczkobiorcy.

Obowiązki pożyczkobiorcy są dość oczywiste – zobowiązany jest on do zwrócenia przedmiotu pożyczki, wraz z ewentualnymi odsetkami (czy inną formą odpłatności) w określonym terminie. Jeżeli termin nie został określony – ma sześć tygodni od wezwania pożyczkodawcy do spełnienia roszczenia (art. 723 KC) co jest swoistym wyjątkiem od zasady przywołanej wcześniej w art. 455 KC. Warto przy tym pamiętać, że jeżeli odsetki nie zostały w żaden sposób w umowie określone, to przyjmuje się, że nie istnieją – nie mogą być one w żaden sposób domniemane. Istnieje jednak możliwość, by pożyczkodawca zażądał natychmiastowego wykonania umowy – zwłaszcza w sytuacjach, w których pożyczkobiorca celowo pogarsza swoją kondycję finansową, albo stał się niewypłacalny (art. 458 KC). Natomiast jego prawem jest możliwość odstąpienia od umowy, poprzez podniesienia zarzutu przedawnienia na zasadach ogólnych.

Warto jednak pamiętać, że znaczna część z przywołanych tutaj warunków i faktów nie ma zastosowania do pożyczki bankowej, która jest szczególnym jej rodzajem. Warto znać kilka najistotniejszych różnic: jest zawsze odpłatna, a odpłatność zawsze jest wyrażona w odsetkach, ma wyłącznie formę dokumentową i może być tylko pożyczką pieniężną.

Pobierz wzór – Umowa pożyczki