Polski ustawodawca realizuje zasadę swobody umów. Wynika z niej, że strony mogą dobrowolnie kształtować i zawierać łączące je umowy. Ze swobody umów wynika więc także możliwość ustalenia zakresu i sposobu naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.
Jeśli zobowiązanie ma charakter niepieniężny, można zawrzeć klauzulę o karze umownej. To dodatkowe zastrzeżenie umowne polega na obowiązku zapłacenia określonej sumy pieniężnej w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania o charakterze niepieniężnym. Możemy określić jej wysokość poprzez bezpośrednie wskazanie sumy pieniężnej (np. 2000 złotych) lub procentu wartości świadczenia (np. 10 %)
Kara umowna zostaje naliczona bez względu na wysokość poniesionej szkody. Szkoda nie ma znaczenia dla kary umownej – może nawet nie być jej wcale. Także udowodnienie przez dłużnika faktu niezaistnienia szkody nie zwalnia go z obowiązku zapłaty kary umownej (SN III CZP 61/03).
W przypadku skierowania sprawy do sądu, wierzyciel będzie musiał wykazać tylko dwie rzeczy:
- istnienie klauzuli o karze umownej w zawartej umowie;
- niewykonanie bądź nienależyte wykonanie świadczenia; aby to zrobić wierzycielowi przysługuje cały wachlarz możliwości. Może porównać stan faktyczny z treścią umowy (np. zamówił obraz o tematyce górskiej, a otrzymał o tematyce morskiej), wykorzystać zeznania świadków i opinie biegłych itd.
Wyobraźmy sobie taką sytuację:
Zapalony taternik Maciej zawarł umowę z początkującym malarzem Andrzejem, na mocy której Andrzej miał namalować dla Macieja dwa obrazy o tematyce górskiej do 20 lipca. Cena obrazów wyniosła 10 tysięcy złotych. Strony zawarły w umowie dodatkowe zastrzeżenie umowne w postaci kary umownej ustalonej na 10% wartości zamówienia.
Istnieje kilka możliwości:
- Andrzej namalował dla Macieja dwa obrazy o tematyce górskiej i oddał je przed wyznaczonym terminem; zobowiązanie zostało w całości i należycie wykonane, więc nie można żądać zapłaty kary umownej.
- Andrzej namalował dla Macieja dwa obrazy o tematyce morskiej. Tym samym nie wywiązał się z treści umowy, więc Maciej ma prawo żądać od malarza kary umownej; jednocześnie Andrzej nadal będzie musiał namalować dwa obrazy o tematyce górskiej, bowiem zapłata kary nie zwalnia ze zobowiązania (art. 483 § 1 i 2 KC). Wyjątkiem jest sytuacja, gdy wierzyciel – czyli Maciej – zgodzi się po zapłaceniu przez Andrzeja kary umownej na zwolnienie go ze zobowiązania.
- Andrzej namalował dla Macieja dwa obrazy o tematyce górskiej, ale oddał je po wyznaczonym terminie, 30 lipca. W tej sytuacji również ma zastosowanie kara umowna, ale Andrzej może wnosić o zmniejszenie kary umownej do sądu, ponieważ zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane. Mógłby wnieść o zmniejszenie kary umownej również wtedy, gdyby ta była rażąco wygórowana (na przykład wynosiłaby 15 tysięcy złotych).
- Maciej znalazł innego malarza i zrezygnował z usług Andrzeja; w tej sytuacji to on będzie musiał zapłacić karę umowną Andrzejowi – jeśli w umowie znalazł się zapis o karze umownej za rozwiązanie umowy.
Można także zastrzec karę umowną za zwłokę w wykonaniu zobowiązania. W przypadku, gdyby Andrzej spóźnił się z dostarczeniem obrazów o czternaście dni, a umowa przewidywałaby karę umowną w wysokości 1% wartości zamówienia za każdy dzień zwłoki, musiałby zapłacić 140 złotych.
Przyjmuje się, że zapłata kary umownej zastępuje odszkodowanie, jednak strony mogą postanowić inaczej poprzez zastrzeżenie tego w umowie. Aby kara umowna mogła być naliczona, niewykonanie lub nienależyte wykonanie świadczenia nie może wynikać ze zdarzenia losowego lub siły wyższej. W takiej sytuacji dłużnik nie jest odpowiedzialny, więc kara umowna wierzycielowi się nie należy.
Andrzej namalował obrazy, jednak z powodu powodzi zostały one uszkodzone i musi namalować je od nowa, co wydłuży czas realizacji zamówienia. Nie będzie musiał płacić kary umownej za zwłokę.
Gdyby jednak strony zawarły w umowie zapis stanowiący, że kara należy się bez względu na przyczyny, to wierzyciel będzie mógł domagać się pieniędzy, ale na podstawie gwarancji.
Jak wspomnieliśmy, zapłata kary umownej nie zwalnia z obowiązku wykonania świadczenia, chyba że zgodzi się na to wierzyciel.
Andrzej namalował obrazy, jednak zamiast ukochanych gór Macieja przedstawił na nich sztorm na morzu. W związku z nienależytym wykonaniem umowy zapłacił karę umowną, jednak nadal musi namalować obrazy o tematyce górskiej. Nie musiałby tego robić, gdyby Maciej uznał, że poszuka innego malarza i zwolniłby Andrzeja ze zobowiązania.
W niektórych przypadkach przepis szczególny stanowi, że w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania dłużnik obowiązany jest zapłacić określoną sumę nawet jeśli strony nie przewidziały takiej możliwości w umowie – jest to tzw. kara ustawowa (art. 485 KC) i stosujemy do niej odpowiednio przepisy o karze umownej. W praktyce przepis ten nie ma wielkiego znaczenia – przepisy szczególne np. w prawie przewozowym mówią o odszkodowaniu.
Dodaj Komentarz