Ubezwłasnowolnienie jest instytucją prawa cywilnego, mającą z założenia chronić osobę niepotrafiącą samodzielnie zadbać o swoje sprawy, jak i zatroszczyć się o swoje dobro.
Celem ubezwłasnowolnienia danej osoby nie mogą być w żadnym wypadku chęć uzyskania jakichkolwiek korzyści osobistych lub finansowych. W tym wypadku liczy się jedynie dobro osoby, która nie jest w stanie samodzielnie kierować swoim życiem, podejmować racjonalnych decyzji. Pogląd ten wyraził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 27 września 1972 r. w sprawie o sygnaturze II CR 354/72:
„Instytucja ubezwłasnowolnienia jest pomyślana w prawie polskim w celu ochrony interesów osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, a nie innych osób. Z uwzględnieniem tego jej celu powinny być interpretowane i stosowane zarówno przepisy prawa materialnego, jak i prawa procesowego z tego zakresu”.
Ustawodawca w przepisach art. 13 i 16 k.c. wprost wskazuje spełnienie jakich przesłanek może być podstawą do wniesienia wniosku o ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe.
Ubezwłasnowolnienie całkowite – Kogo można ubezwłasnowolnić całkowicie?
Ubezwłasnowolnienie całkowite skutkuje utratą zdolności do czynności prawnych, o której szerzej pisałam („Zdolność prawna a zdolność do czynności prawnych”). Oznacza to, iż taka osoba nie może poprzez własne działania nabywać praw, ani zaciągać zobowiązań.
Ubezwłasnowolnić całkowicie można osobę, która ukończyła 13 lat oraz wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
Należy jednak podkreślić fakt, iż zgodnie z linią orzeczniczą, czego przykładem jest postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2017 r. w sprawie o sygnaturze akt I CSK 331/17 ubezwłasnowolnienie osoby wymaga także, aby istniejąca choroba psychiczna lub inna wskazana w art. 13 § 1 k.c. była powiązana z niemożnością kierowania swoim postępowaniem przez tę osobę. Sąd Najwyższy w w/w postanowieniu definiuje tę niemożność jako:
„brak świadomego kontaktu z otoczeniem oraz brak możliwości intelektualnej oceny swojego zachowania i wywołanych w nim następstw”.
Jednak pomimo spełnienia tych przesłanek, sąd może oddalić to żądanie. Jeżeli:
„sytuacja życiowa chorego jest ustabilizowana, ma on zapewnioną dostateczną opiekę faktyczną i nie zachodzi potrzeba podjęcia żadnych działań wymagających ustanowienia opieki prawnej, a orzeczenie ubezwłasnowolnienia mogłoby prowadzić do zakłócenia – wbrew interesom chorego – korzystnie dla niego uregulowanej sytuacji faktycznej”
,co podkreślił Sąd Najwyższy.
Ubezwłasnowolnienie częściowe – Kogo można ubezwłasnowolnić częściowo?
Częściowo można ubezwłasnowolnić osobę pełnoletnią. Podkreślenia wymaga fakt, iż nie można częściowo ubezwłasnowolnić osoby poniżej 18 roku życia. Z mocy prawa posiada ona ograniczoną zdolność do czynności prawnych, a więc byłoby to bezcelowe.
Przesłanki orzeczenia w stosunku takiej osoby ubezwłasnowolnienia częściowego są podobne do ubezwłasnowolnienia całkowitego. Choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy albo innego rodzaju zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo lub narkomania, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Warto podkreślić, iż zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2010 r. IV CSK 470/09
„Ocena, że osobie cierpiącej na zaburzenia psychiczne jest potrzebna pomoc do prowadzenia jej spraw, uzasadniająca częściowe ubezwłasnowolnienie, powinna być oparta na ustaleniu, że rzeczywiście istnieją sprawy wymagające prowadzenia przez tę osobę i jaki jest ich rodzaj oraz jaki jest konkretny zakres potrzebnej pomocy”.
Ubezwłasnowolnienia nie orzeka się więc dowolnie, ale muszą zaistnieć konkretne przesłanki oraz realna potrzeba pomocy w konkretnych sprawach.
Jak ubezwłasnowolnić daną osobę?
Stosownie do przepisu art. 544 k.p.c. sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądów okręgowych, które rozpoznają je w składzie trzech sędziów zawodowych. Sprawa odbywa się w sądzie miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Jeżeli brak jest miejsca zamieszkania to w sądzie miejsca jej pobytu. Wynika stąd, że stosowny wniosek należy złożyć do Sądu Okręgowego miejscowości, w której osoba, która ma zostać ubezwłasnowolniona mieszka lub przebywa.
Wniosek taki złożyć może małżonek, krewny w linii prostej, rodzeństwo lub przedstawiciel ustawowy tej osoby.
Złożenie takiego wniosku przez krewnych jest z mocy ustawy wyłączone, jeśli osoba taka posiada przedstawiciela ustawowego.
W sytuacji, gdy chcemy ubezwłasnowolnić osobę, która nie jest jeszcze pełnoletnia, ale przewidujemy, że zaistnieje konieczność ubezwłasnowolnienia po ukończeniu przez nią 18 roku życia, możemy zgłosić stosowny wniosek na rok przed dojściem do pełnoletności osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Należy pamiętać, iż zgłoszenie wniosku o ubezwłasnowolnienie w złej wierze lub lekkomyślnie grozi karą grzywny.
W postępowaniu z mocy samego prawa biorą udział wnioskodawca, osoba, której dotyczy wniosek oraz jej przedstawiciel ustawowy, jak i małżonek tej osoby. Postępowanie takie toczy się także z udziałem prokuratora, a w każdym stadium postępowania mogą wstąpić do niego także organizacje pozarządowe.
Jeżeli podstawą ubezwłasnowolnienia jest choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy, sąd zażąda od wnioskodawcy przedstawienia świadectwa lekarskiego wydanego przez lekarza psychiatrę o stanie psychicznym osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, lub opinii psychologa o stopniu niepełnosprawności umysłowej tej osoby. Jeżeli zaś ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu pijaństwa, sąd żąda także przedstawienia zaświadczenia poradni przeciwalkoholowej. Jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu narkomanii – zaświadczenia z poradni leczenia uzależnień.
Dodaj Komentarz