Choć w polskim prawie spadkowym funkcjonuje zasada swobody testowania,jest ona obostrzona szeregiem warunków, które powinien spełniać spadkodawca,spadkobierca jak i sam testament, dla wywołania skutków prawnych. To z kolei daje nam możliwość ingerowania w wolę spadkodawcy – już po jego śmierci. Z poniższego wpisu dowiesz się jak podważyć testament oraz jakie są możliwe przyczyny nieważności testamentu.
Przyczyny nieważności testamentu leżące po stronie spadkodawcy
W pierwszej kolejności wskazać należy na wady testamentu (skutkujące jego nieważnością), które wynikają z cech samego spadkodawcy. Podważyć testament można więc w przypadku, gdy spadkodawca nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych.
Pełną zdolność do czynności prawnych nabywamy co do zasady wraz z ukończeniem 18 roku życia. Jej uzyskanie jest możliwe także przed ukończeniem tego wieku poprzez zawarcie małżeństwa (kobieta,która ukończyła 16 lat może za zgodą sądu wstąpić w związek małżeński i z tą chwilą uzyska pełną zdolność do czynności prawnych, która umożliwia sporządzenie ważnego testamentu – co ważne, zdolności tej nie traci mimo ewentualnego unieważnienia małżeństwa czy rozwodu przed ukończeniem 18 roku życia). Z tego też wynika, że osoba niepełnoletnia nie może sporządzić ważnego testamentu! Nawet wówczas, gdy jest jak na swój wiek rozsądna i zdaje sobie sprawę ze skutków oraz doniosłości sporządzenia testamentu.
UWAGA! Zdolność do czynności prawnych może zostać w pewnych przypadkach ograniczona. Wówczas nie można sporządzić ważnego testamentu. Ma to miejsce w przypadku ubezwłasnowolnienia– całkowitego lub częściowego. Także dotyczy to osoby, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie.
Chcesz wiedzieć więcej o tym, czym jest zdolność do czynności prawnych? Przeczytaj także „Zdolność prawna a zdolność do czynności prawnych”!
Określenie przyczyny nieważności testamentu
Kolejną kwestią, która powinna być wzięta pod uwagę przy określeniu przyczyny nieważności testamentu jest wola testowania wyrażona przez spadkodawcę.Jeżeli więc istnieje uzasadnione podejrzenie, że spadkodawca sporządził testament bez woli wywołania skutku w postaci rozrządzenia swym majątkiem na wypadek śmierci, mamy możliwość podważyć testament. W praktyce nie jest to jednak prosta sprawa. Trudno bowiem odróżnić szkic testamentu własnoręcznego od jego ostatecznej formy, zwłaszcza gdy spadkodawca dokonał tej czynności bez świadków, w domowym zaciszu. Najbardziej jednak znamiennym przykładem braku woli testowania będzie sporządzenie testamentu przez aktora w trakcie sztuki teatralnej lub studenta, który w ramach zaliczenia ćwiczeń z prawa spadkowego musi sporządzić testament holograficzny (własnoręczny), spełniający jego wszystkie warunki formalne.
Przyczyny nieważności testamentu leżące w okolicznościach sporządzenia testamentu
Podważyć testament można również w związku z wystąpieniem pewnych okoliczności, które mają wpływ na spadkodawcę przy sporządzeniu testamentu. Tak też testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:
- wstanie wyłączającym świadome lub swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli przez spadkodawcę(wywołanym np. przez chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy lub inne zaburzenie czynności psychicznych, a także w stanie upojenia alkoholowego i wywołanego innymi środkami odurzającymi, zwłaszcza narkotykami);
- pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie,że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
- pod wpływem groźby.
Powyższe sytuacje stanowią tzw. wady oświadczenia woli, w omawianym przypadku – wady testamentu. Więcej na ten temat przeczytasz w artykule „Wady oświadczenia woli – co to takiego i jaki mają skutek?”.
Przyczyny nieważności testamentu wynikające z naruszenia warunków formalnych testowania
Testament powinien zachowywać przewidziane dlań przez ustawę warunki co do formy. Więcej na ten temat pisałam w artykule „Formy i rodzaje testamentów”. Jeżeli więc został sporządzony z naruszeniem któregoś z elementów formalnych określonych w ustawie – możemy podważyć ważność testamentu. Np.: testament holograficzny (własnoręczny) tak naprawdę nie został spisany przez spadkodawcę, ale przez jego syna. Spadkodawca jedynie dyktował mu treść rozrządzenia na wypadek śmierci. Taki testament nie spełnia warunku własnoręczności, nie zawiera też prawdziwego podpisu spadkodawcy.
Z powyższego wynika kolejny warunek – testament powinien być sporządzony osobiście przez spadkodawcę. Czynności tej nie można dokonać przez przedstawiciela (w tym nawet przez profesjonalnego pełnomocnika – adwokata, czy radcę prawnego)!Testament, który zawiera rozrządzenia dokonane z naruszeniem tego elementu będą bezwzględnie nieważne. Nie wywołają więc żadnego skutku prawnego.
Zgodnie z art. 942 Kodeksu cywilnego,testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Daje to wyraz rządzącej polskim prawem spadkowym zasadzie zakazu testamentów wspólnych! Więcej na ten temat pisałam w artykule„Wspólny testament małżonków”,do którego lektury serdecznie zapraszam.
Przyczyny nieważności testamentu leżące po stronie spadkobiercy
Podważyć treść testamentu można również wtedy, gdy powołany w nim spadkobierca został uznany za niegodnego dziedziczenia (zob. „Kiedy spadkobierca jest niegodny dziedziczenia?”). Jeżeli więc spadkobierca niegodny jest jedynym spadkobiercą testamentu – można doprowadzić do przywrócenia warunków dziedziczenia ustawowego.
Podobnie będzie w przypadku wydziedziczenia spadkobiercy – jeżeli w jednym testamencie spadkodawca powołał do dziedziczenia osobę, którą w kolejnym wydziedziczył (zob. „Kiedy można wydziedziczyć spadkobiercę i jak to zrobić?”), lecz w chwili wydawania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku nikt nie wiedział o istnieniu drugiego testamentu – wraz z jego odnalezieniem, można podważyć treść pierwszego rozrządzenia, zmieniając tym samym szyk dziedziczenia.
Jaki testament można podważyć?
Podważyć można właściwie każdy testament,choć niektóre z nich mogą nastręczyć zainteresowanemu wielu trudności z udowodnieniem przyczyn nieważności. Najwięcej kłopotów może wiązać się z najbardziej sformalizowaną formą testowania – testamentem w formie aktu notarialnego. Wynika to z tego, że sam notariusz sporządzając akt notarialny o takiej treści powinien czuwać nad prawidłowością jego przeprowadzenia. Jednakże, nawet w takim przypadku mogą pojawić się pewne naruszenia. Np.: dotyczące stanu świadomości i rozeznania w dokonywanej czynności po stronie testatora. Ocenione przez notariusza jako prawidłowe i dopuszczające sporządzenie testamentu notarialnego, jednakże po zbadaniu dokumentacji medycznej obiektywnie niewystarczające.
Jak podważyć testament?
Wykazanie przyczyny nieważności testamentu występuje najczęściej w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku przed sądem spadku (a więc właściwym dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy). Dopuszczalne jest również w postępowaniu o uchylenie lub zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.
Dodaj Komentarz