Dziadkowie stanowią IV grupę spadkobierców, co oznacza że do dziedziczenia z mocy ustawy dochodzą co do zasady wtedy, gdy spadkodawca nie ma zstępnych (tj. dzieci, wnuków), małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa (tj. siostrzeńców, bratanków, ich dzieci itd.). Jest to jedna z ostatnich pozycji w korowodzie uprawnionych i rzadko ma miejsce w praktyce.
Ustawodawca postanowił jednak w sposób szczególny uregulować kwestię dziadków, którym nie przysługuje ustawowe prawo do dziedziczenia po zmarłym wnuku ze względu na pozostawanie przy życiu uprawnionych do dziedziczenia z grup mających pierwszeństwo przed nimi. Po spełnieniu wymogów z art. 938 i 966 Kodeksu cywilnego, dziadkowie spadkodawcy mogą żądać od spadkobiercy środków utrzymania w stosunku do swoich potrzeb, uwzględniając wartość jego udziału spadkowego.
Aby żądanie było skuteczne, dziadkowie muszą spełnić kumulatywnie dwie przesłanki:
- Znajdują się w niedostatku;
- Nie mogą otrzymać należnych im środków utrzymania od osób, na których ciąży względem nich ustawowy obowiązek alimentacyjny.
Tak jak pkt 2 raczej nie budzi wątpliwości, tak w pkt 1 mamy do czynienia z kolejnym terminem niedookreślonym na gruncie prawa cywilnego. Niemniej jednak orzecznictwo oraz doktryna wypracowały miarodajną definicję pojęcia niedostatku – jest to stan, w którym istnieje niemożność zaspokojenia własnymi siłami podstawowych i usprawiedliwionych potrzeb. Zakres ten powinien być rozpatrywany indywidualnie, bowiem potrzeby różnych osób mogą się różnić (tak jak podstawową potrzebą dziecka jest dostęp do edukacji, tak już w przypadku starca – niekoniecznie). W niedostatku pozostaje nie tylko taki uprawniony, który nie dysponuje żadnymi środkami utrzymania, ale także taki, którego usprawiedliwione potrzeby nie są w pełni zaspokojone (tak Sąd Najwyższy z dnia 20 stycznia 2000 r., I CKN 1187/99).
Żądanie formułowane przez dziadków spadkodawcy nie może być kierowane do każdego spadkobiercy. Adresat nie może być obciążony wobec nich ustawowym obowiązkiem alimentacyjnym. Ponadto roszczenie powinno być dostosowane do wartości udziału spadkowego spadkobiercy. Nie ma tu natomiast znaczenia czy podmiot żądania stał się spadkobiercą z mocy ustawy (art. 938 k.c.), czy testamentu (art. 966 k.c.). Spadkobiercami ustawowymi, wobec których można sformułować żądanie to uprawnieni z trzech grup poprzedzających prawo dziadków, tj.: małżonek, zstępni, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa.
Warto mieć na uwadze, że spadkobierca może uczynić zadość żądaniu środków utrzymania w sposób jednorazowy przez zapłatę dziadkom spadkodawcy sumy pieniężnej odpowiadającej wartości ¼ części swojego udziału spadkowego. Realizacja zobowiązania w ten sposób może nastąpić jedynie z inicjatywy zobowiązanego spadkobiercy – nawet jeśli żądanie dziadków zostanie uwzględnione przez sąd, nie może przychylić się do wniosku jednorazowej wypłaty bez zgody zobowiązanego.
Jako, że żądanie zapewnienia środków utrzymania jest świadczeniem cyklicznym o charakterze alimentacyjnym, należy go dochodzić w trybie procesowym, w świetle przepisów regulujących roszczenia o charakterze alimentacyjnym. Powództwo zaś można wnieść zaraz po otwarciu spadku, jeśli już w tym momencie spełnione zostają jednocześnie dwie przesłanki wymienione wyżej, bądź też w późniejszym czasie, wskutek pojawienia się okoliczności uzasadniających żądanie. Samo roszczenie nie ulega przedawnieniu.
Dodaj Komentarz