Na gruncie prawa cywilnego możemy spotkać dwie zasadnicze rodzaje odpowiedzialności: odpowiedzialność osobista i rzeczowa. Nie mają one jednolitego źródła, najczęściej jednak ich genezę odnajdziemy w kontraktach, gdzie łączą się z ujemnymi następstwami prawnymi przewidzianymi dla podmiotu stosunku prawnego w związku niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem przezeń zobowiązania. W poniższym artykule postaram się przybliżyć ci nieco tę problematykę wskazując wady, zalety i granice każdej z nich.
Odpowiedzialność osobista
Odpowiedzialność osobista jest najszerzej rozbudowaną ze wskazanej dwójki. Stanowi najlepszą formę zabezpieczenia dla wierzyciela, jednakże wobec dłużnika może być dużym obciążeniem. Wbrew nazwie, która wywodzi się z zamierzchłych czasów fizycznej odpowiedzialności dłużnika za jego dług, jest to odpowiedzialność stricte majątkowa. W klasycznej wersji dłużnik odpowiada wobec wierzyciela całym swoim majątkiem; zarówno obecnym, jak i przyszłym. Z kolei granice tej odpowiedzialności określają ramy instytucji przedawnienia.
Co to właściwie oznacza?
Otóż w momencie, gdy dłużnik zobowiązany wobec wierzyciela osobiście nie spełni świadczenia, wierzyciel może dochodzić wyegzekwowania swojej należności z całego dorobku dłużnika. Nie musi się ograniczać tylko do oszczędności pieniężnych zobowiązanego – jeśli te nie wystarczą, wierzyciel może żądać zaspokojenia z ruchomości oraz nieruchomości będących jego własnością. Egzekucję zaś może odsunąć w czasie, gdy widzi, że dłużnik na chwilę obecną nie jest w stanie wypełnić świadczenia – przy oczekiwaniu powinien jednak uważać na przedawnienie roszczenia.
Ograniczona odpowiedzialność osobista
Wyjątkiem zasady pełnej odpowiedzialności osobistej dłużnika jest ograniczona odpowiedzialność osobista, mająca dwie postaci:
- Ograniczenie co do części majątku, z której dłużnik odpowiada przed wierzycielem, wyodrębnionej według kryteriów wskazanych przez ustawodawcę. Taki rodzaj odpowiedzialności możemy znaleźć w art. 1030 k.c. – „Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku (…)”. Oznacza to tyle, że do tego czasu wierzyciel nie będzie mógł uzyskać zaspokojenia z majątku osobistego spadkobiercy, a jedynie z tych rzeczy, które nabył w drodze dziedziczenia. Podobna regulacja znajduje się w art. 41 k.r.o. odnoszącym się do kwestii zaspokojenia wierzyciela z majątku wspólnego małżonków. Na majątek każdego z małżonków składa się bowiem część wspólna, a także osobista. Wierzyciel ma prawo wyegzekwować należne mu świadczenie zasadniczo z majątku osobistego małżonka – dłużnika, natomiast gdy drugi z małżonków wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania przez pierwszego – zakres egzekucji może zostać rozszerzony także na część wspólną majątku małżonków.
- Ograniczenie co do maksymalnej wartości, jaka może być wyegzekwowana z majątku dłużnika. W przeciwieństwie do ograniczenia wskazanego wcześniej, wierzyciel może szukać zaspokojenia w całym majątku, jednakże nie może ono przewyższać ustalonej kwoty. Przykład takiej regulacji odpowiedzialności można znaleźć w art. 1031 §2 k.c. – „W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku (…)”. Taka konstrukcja choć otwiera więcej możliwości egzekucji wierzycielowi, może uczynić jednocześnie niemożliwym jego pełne zaspokojenie.
Odpowiedzialność rzeczowa
Odpowiedzialność rzeczowa stanowi nieco łagodniejszą formę odpowiedzialności dłużnika niż wymienione powyżej. Daje ona wierzycielowi możliwość dochodzenia wierzytelności tylko z konkretnego składnika majątku dłużnika, np. z nieruchomości. Ten rodzaj odpowiedzialności świetnie ilustruje instytucja hipoteki i zastawu.
Przykładem dłużnika odpowiedzialnego rzeczowo jest osoba, która ustanowiła hipotekę na swojej nieruchomości – na zabezpieczenie cudzego kredytu. W razie braku spłaty kredytu bank przeprowadzi egzekucję wobec właściciela nieruchomości tylko z tego składnika jego majątku. Odpowiedzialny całym swoim majątkiem pozostanie natomiast kredytobiorca.
Jako, że gwarancja zaspokojenia wierzyciela z jednej rzeczy nie jest tak silna jak w przypadku form odpowiedzialności osobistej, ustawodawca przygotował dlań specjalne uprawnienia. Wierzyciel rzeczowy jest uprawniony do żądania zaspokojenia z określonej przy zaciągnięciu zobowiązania rzeczy od każdoczesnego jej właściciela. Wobec tego, gdy strona umowy zbyła rzecz będącą jej zabezpieczeniem, podmiotem odpowiedzialnym stanie się nabywca. Ponadto w toku ewentualnej egzekucji, wierzyciel rzeczowy uzyskuje przywilej pierwszeństwa zaspokojenia swojej wierzytelności przed wierzycielami osobistymi dłużnika (będącego właścicielem rzeczy obciążonej).
Dodaj Komentarz