Obowiązek alimentacyjny został uregulowany w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Zazwyczaj kojarzy się on ze świadczeniem rodziców na rzecz dzieci. Niewielu z nas jednak jest świadomych tego, że alimentami można obciążyć także rodzeństwo, a nawet własne dzieci. Zgodnie z art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Jako, że mówimy o „krewnych w linii prostej” obowiązek alimentacyjny dotyczy zatem zarówno rodziców względem dzieci, jak i dzieci względem rodziców.
Obowiązki alimentacyjne rodziców i dzieci różnią się jednak między sobą.
Rodzice są obowiązani świadczyć alimenty na rzecz dziecka, jeśli nie jest ono w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. W przypadku rodziców wnioskujących o alimenty od dzieci zgodnie z art. 133 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oprócz wyżej wspomnianych wymagań konieczne jest spełnienie jeszcze jednej przesłanki. Mianowicie rodzic żądający od dziecka alimentów, musi znajdować się w niedostatku.
W tym miejscu warto dookreślić, czym jest stan niedostatku. Na ten temat wypowiedział się Sądu Najwyższy w swoim wyroku z dnia 5 maja 1998 r. o sygnaturze I CKN 95/98, zgodnie z którym: „Przepis art. 133 § 2 k.r.o. posługując się pojęciem niedostatku nie określa, co należy rozumieć pod pojęciem niedostatku. Pewną wskazówkę interpretacyjną w tym zakresie zawiera art. 135 § 1 k.r.o. Z jego brzmienia można wnosić, iż niedostatek występuje wtedy, gdy uprawniony nie może w pełni własnymi siłami, z własnych środków, zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb. Potrzeby te to potrzeby tak materialne jak i niematerialne, przy czym potrzeby każdego człowieka kształtują się inaczej. Obydwa te rodzaje potrzeb są ze sobą sprzężone i tylko ich łączne zaspokojenie zapewnia godziwą egzystencję. W takim kontekście można mówić o zaspokojeniu potrzeb usprawiedliwionych, które każdy uprawniony powinien mieć zapewnione. Są one uzależnione od indywidualnych cech uprawnionego, tj. od wieku, stanu zdrowia, zawodu, pozycji społecznej i dotychczasowej stopy życiowej”.
Uprawnienie rodziców do otrzymywania świadczeń alimentacyjnych jest jednak ograniczone. Według art. 1441 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie dotyczy to jednak obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka.
Wynika stąd, że dziecko względem rodziców może uniknąć obowiązku świadczenia alimentów, jeżeli łożenie na nich środków utrzymania byłoby sprzeczne z wyżej wspomnianymi zasadami. W podobnym tonie wypowiedział się Sąd Okręgowy w Olsztynie w swoim wyroku z dnia 26 listopada 2014 r. o sygnaturze VI RCa 250/14, w którym to stwierdzono, że rażąco sprzeczne z zasadami współżycia społecznego zachowanie uprawnionego do alimentów może uzasadniać ograniczenie zakresu obowiązku alimentacyjnego. Ten sam sąd w wyroku z dnia 17 września 2014 r. o sygnaturze VI RCa 174/14 podkreślił, że za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego byłoby zasądzenie od dzieci alimentów na rzecz ojca, który nieodpowiednio traktował swoje dzieci, w czasie kiedy pozostawały pod jego opieką, a także nie łożył na ich utrzymanie, gdy były małoletnie oraz w okresie kiedy były już pełnoletnie, ale jeszcze się uczyły, a ponadto znęcał się nad nimi w tym samym okresie.
Wątpliwości może budzić pojęcie sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, gdyż jest to zwrot niedookreślony, będący klauzulą generalną, który rozumieć należy jako „podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania”, zgodnie z interpretacją Stanisława Kalusa w I Tomie Komentarza do Kodeksu Cywilnego. Tak samo Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w wyroku z 22 września 2014 r. o sygnaturze II Ca 507/14 podniósł, iż „w razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów, budzącego powszechną dezaprobatę, dopuszczalne jest oddalenie powództwa w całości lub części ze względu na zasady współżycia społecznego”. Podsumowując powyższe, obowiązek alimentacyjny na rzecz uprawnionego rodzica może zostać zniesiony w przypadku udowodnienia, iż zasądzenie świadczenia byłoby społecznie i etycznie niewłaściwe.
W przypadku, gdy dochodzenie alimentów na rzecz rodziców jest zasadne i zgodne z zasadami współżycia społecznego, należy złożyć pozew o alimenty we właściwym sądzie rejonowym, tj. w sądzie rejonowym miejsca zamieszkania osoby pozwanej o alimenty, albo w sądzie rejonowym osoby uprawnionej do otrzymywania alimentów. Warto przy tym pamiętać, że roszczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem trzech lat. Ustawodawca umożliwił dochodzenie alimentów na rzecz uprawnionego z czasu przed wniesieniem stosownego powództwa, o ile sąd rejonowy uwzględni niezaspokojone potrzeby uprawnionego z tego okresu. Obowiązany wówczas może wnioskować o rozłożenie zasądzonych świadczeń na raty. Interes uprawnionego do alimentów został objęty ochroną, gdyż jeśli w ciągu ostatnich trzech lat przed sądowym dochodzeniem świadczeń alimentacyjnych osoba, która była już do tych świadczeń zobowiązana, bez ważnego powodu zrzekła się prawa majątkowego lub w inny sposób dopuściła do jego utraty albo jeżeli zrzekła się zatrudnienia lub zmieniła je na mniej zyskowne, nie uwzględnia się wynikłej stąd zmiany przy ustalaniu zakresu świadczeń alimentacyjnych.
Dodaj Komentarz