W praktyce bardzo często się zdarza, że umowa darowizny oraz klauzula zwolnienia zaliczenia jej na schedę spadkową idą ze sobą w parze. Nie zawsze jednak strony oraz osoby zainteresowane skutkiem umowy mają świadomość znaczenia i konsekwencji tego zapisu.
Nie chcąc trzymać cię, drogi czytelniku, długo w niepewności co do pytania postawionego w tytule, odpowiadam krótko: klauzula ta nie pozbawia spadkobierców prawa do zachowku od obdarowanego. Jeśli jesteś ciekawy skąd wynika taka regulacja, gdzie wyłączenie ze schedy spadkowej będzie mogło mieć zastosowanie oraz w jaki sposób zabezpieczyć swoją darowiznę przed roszczeniami uprawnionych do zachowku – zapraszam do dalszej lektury.
Istota tej instytucji jest ukazana w art. 1039§1 k.c. Ustawa wskazuje, że w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn oraz zapisów windykacyjnych, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub okoliczności wynika, że darowizna lub zapis windykacyjny zostały dokonane ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia.
Oznacza to tyle, że skutecznie poczynione zwolnienie będzie miało istotne znaczenie przy dziale spadku, jeżeli do dziedziczenia dojdzie z przepisów ustawy (tzn. gdy spadkodawca nie sporządził testamentu lub testament został uznany za nieważny). Zwolnienie sformułowane poprawnie nie ma szczególnych obostrzeń. Najlepiej z punktu widzenia możliwości przeprowadzenia dowodu w przyszłości, zawrzeć je na piśmie, np. w akcie notarialnym darowizny. Z punktu widzenia prawa wystarczy jednak choćby zapewnienie obdarowanego przez spadkodawcę o woli zwolnienia, dokonane w obliczu świadków mogących w razie potrzeby potwierdzić ten fakt w postępowaniu dowodowym. Obdarowany w takim przypadku uczestniczy w spadkobraniu na równi z pozostałymi spadkobiercami – w częściach przewidzianych dlań przez kodeks cywilny.
Przykład: Spadkodawca poczynił na rzecz swojego syna (A) darowiznę w postaci mieszkania o wartości 150 tys. zł. W akcie darowizny oświadczył, iż zwalnia ją z zaliczenia na poczet schedy spadkowej. Po śmierci pozostawił po sobie czwórkę dzieci, w tym A oraz 20 tys. zł w spadku. Każde z nich, łącznie z A, odziedziczy po 5 tys. zł zgodnie z regulacją ustawową, która stanowi, iż zstępni dziedziczą w częściach równych (art. 931 k.c.). W przypadku braku zwolnienia, darowizna weszłaby do schedy, a między zstępnymi zostałaby do podziału kwota 170 tys. zł.
Zachowek jednakże rządzi się swoimi prawami i nie ma możliwości skutecznego uwzględnienia klauzuli wskazanej powyżej.
Kwestię darowizn w kontekście zachowku reguluje art. 993 k.c.: Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.
Art. 994 k.c. wskazuje darowizny, które mogą zostać pominięte przy stosowaniu tego restrykcyjnego przepisu.. Niestety ani w przytoczonym artykule, ani w regulacjach późniejszych darowizna zwolniona z zaliczenia na schedę spadkową nie uzyskała przywileju zwolnienia przy obliczaniu zachowku.
Osobami uprawnionymi do zachowku są najbliżsi spadkodawcy, tj.: zstępni i małżonek. W przypadku zaś braku zstępnych i ich zstępnych – rodzice spadkodawcy. Obowiązek wypłaty całej kwoty lub uzupełnienia należnego zachowku nie rodzi się automatycznie – obowiązany może tego dokonać dopiero po sformułowaniu odpowiedniego żądania przez uprawnionego (zob. Pozew o zachowek krok po kroku ), co wcale nie musi nastąpić – uprawniony nie musi dochodzić swojego prawa.
Warto pamiętać, że obowiązek wliczenia darowizn przy obliczaniu zachowku kończy się jeśli w momencie otwarcia spadku upłynęło 10 lat od jej uczynienia, a obdarowany nie jest spadkobiercą albo uprawnionym do zachowku. W innym przypadku – odpowiedzialność spłaty uprawnionego do zachowku nie wygasa.
Wracając do przykładu: Rodzeństwu A przysługuje roszczenie o zachowek przeciwko niemu, ponieważ przy obliczaniu zachowku darowizna (nawet objęta wyłączeniem ze schedy spadkowej!) zostaje doliczona do spadku. Zakładając, że uprawnieni są pełnoletni i zdolni do pracy – każdemu z nich przysługuje ½ udziału spadkowego. Udział spadkowy wynosiłby tu 42 500 zł (170 000 *1/4) dla każdego zstępnego, toteż kwota należnego zachowku to 21 250 zł (42 500*1/2). Biorąc pod uwagę fakt, iż każdy odziedziczył 5 tys. zł, A musiałby dopłacić trójce rodzeństwa 16 250 zł (21 250 – 5 000) na poczet zachowku.
Kolejną rzeczą godną uwagi jest fakt, iż obdarowany odpowiada subsydiarnie w trzeciej kolejności po innych zobowiązanych (tj. spadkobiercach i zapisobiercach windykacyjnych) dopiero wówczas, gdy uprawniony nie jest w stanie wyegzekwować od nich należnej kwoty.
Jak widać, ciężko uchronić się przed prawem do zachowku na gruncie obowiązującego prawa cywilnego. Jedynym tego stuprocentowym gwarantem jest zawarcie umowy zrzeczenia się dziedziczenia przez uprawnionego do zachowku ze spadkodawcą (zob. Umowa zrzeczenia się dziedziczenia ).
Dodaj Komentarz